«Хива»
Хива Марказий Осиёнинг энг қадимий шаҳарларидан биридир. Тарихчи олимлар томонидан олиб борилган тадқиқотлар ҳамда археологик қазиш ишлари жараёнида унинг ҳақиқий ёши аниқланди. 1983 йилдан бошланган археологик қазишмалар натижасида Хива шаҳри милоддан аввалги VI–V асрларда вужудга келганлиги маълум бўлди.
Мазкур шаҳар жойлашган Хоразм воҳаси жаҳон халқларининг энг қадимий деҳқончилик минтақаси сифатида танилган. Бу ерда яшаган халқлар жаҳон маданияти тараққиётига ўзининг беқиёс ҳиссасини қўшиб келган. Хоразм ва унинг қадимий марказларидан бири бўлган Хива шаҳри йирик давлат тузилмалари ҳамда Осиё ва Европа мамлакатлари билан бўлган транзит савдосининг йирик маркази саналган. Шаҳарнинг ажойиб меъморий ва тарихий ёдгорликлари ўзбек халқининг фахридир. Бу ерда дунё аҳли тан олган Ал-Хоразмий, Нажмиддин Кубро, Шихобуддин Хивақий, Сайид Аловуддин, Паҳлавон Маҳмуд, йирик давлат арбоби, табобат оламининг билимдони, тарихчи олим Абулғозий Баҳодирхон, шоҳ ва шоир Муҳаммад Раҳимхон II, Феруз каби буюк алломалар, файласуфлар туғилиб камол топдилар.
Мазкур энциклопедия қадимий Хива ҳақида кенг маълумот бериш баробарида замонавий шаҳар ҳаётининг турли томонларини ҳам ўзида акс эттиради. Унда шаҳар тарихидаги муҳим воқеалар, шаҳарнинг маданий ва иқтисодий ҳаётига оид илмий маълумотлар, аҳолиси, табиати, тарихий ёдгорликлари, меъморий обидалари, адабиёти ва мусиқаси, тураржой массивлари, савдо муассасалари, йирик кўчалари, майдон ҳамда хиёбонлари ва бошқа соҳаларга доир мақолалар берилади. Шаҳар кўчалари ва майдонларида, ёдгорлик ва мемориал лавҳаларда абадийлаштирилган тарихий шахслар, давлат ва сиёсат арбоблари, машҳур фан ва маданият намояндалари, ишлаб чиқариш ва ижтимоий соҳа илғорлари ҳақидаги биографик маълумотларни ҳам энциклопедия саҳифаларидан ўқиш мумкин. Мақолалар оқ-қора ва рангли фотосуратлар, хариталар билан бойитилади.
«ПЕДАГОГИКА» ЭНЦИКЛОПЕДИЯ
Ушбу энциклопедия педагогика ва халқ таълими бўйича илмий-оммабоп нашр бўлиб, таълим-тарбия тарихи, назарияси ва амалиётига доир маълумотларни ўз ичига олади. Шунингдек, энциклопедияга педагогика фани ва унинг муаммолари, йўналишларига оид мақолалар киритилади. Ҳар бир мақолада дидактика, таълим методикаси, мактаб ва синфдан ташқари ишлар, дефектология, педагогика ҳамда болалар психологияси масалаларига эътибор қаратилади.
Энциклопедия саҳифаларида Ўзбекистонда халқ таълимининг ҳозирги ҳолати, мамлакатимиз ва хориж педагоглари, маърифатпарварлари тўғрисидаги маълумотлар, Ўзбекистонда олий ва ўрта махсус таълим тизими, олий ўқув юртлари, ўрта таълим ҳақидаги материаллар ҳам имкон қадар кенгроқ ёритилади.
Қолаверса, «Педагогика» энциклопедияси педагогика фани, таълим-тарбия, педагогик психология, педагогик антропология, фалсафий педагогика, ижтимоий педагогика, педагогик диагностика, статистик педагогикага оид маълумотларни мухтасар тарзда ифодалаб, инсоният тамаддунининг муҳим ютуқлари ҳақидаги билимлар мажмуини ўз ичига олади. Педагогика ва таълим-тарбияга оид илмий маълумотлар энциклопедиянинг асосий қисмини ташкил қилади.
Ўзбек халқининг маданий-маърифий ҳаётида катта воқеа бўлган педагогик атамалар мазмунини модернизациялаш ва унификация-лашда мазкур 3 жилдли «Педагогика» энциклопедиясининг яратилиши алоҳида аҳамиятга эга. Ушбу энциклопедиянинг мазмун ва мундарижасини белгилашда жаҳон қомусчилиги анъаналаридан, бу соҳада мамлакатимизда қўлга киритилган тажрибалардан фойдаланишга ҳаракат қилинди.
Энциклопедия Педагогика фанлари илмий тадқиқот институти мутахассис олимлари билан ҳамкорликда тайёрланмоқда.
«Ўзбекистон ҳунармандчилиги
ва амалий санъати»
Мазкур энциклопедия ўзбек халқ амалий санъати, тарихи ва назарияси, миллий ҳунармандчилик турлари, амалий санъат усталари, ҳунармандларнинг ҳаёти ва ижоди ҳақидаги маълумотларни ўзида мужассамлаштирган.
Ўзбекистон таълим тизимида ўзбек халқ амалий санъатининг наққошлик, ганчкорлик, ёғоч ўймакорлиги, кулолчилик, миниатюра, зардўзлик, кандакорлик, гиламдўзлик, пичоқчилик, заргарлик, каштачилик ва бошқа турлари ўргатилади. Лекин ҳозиргача халқ амалий санъати турлари бўйича бирорта умумлашган «Ўзбекистон ҳунармандчилиги ва амалий санъати» энциклопедияси яратилмаган эди. Ушбу энциклопедиянинг нашр қилиниши бу борадаги муаммолар ечимига қаратилган бўлиб, у бўлажак мутахассисларнинг касбий тайёргарлигини оширишга хизмат қилади ҳамда таълим олаётган ёшларни комил инсон руҳида тарбиялашда катта аҳамиятга эга.
«ЎЗБЕКЧА-РУСЧА ЛУҒАТ»
Мазкур луғат Ўзбекистон Республикаси ФА Тил ва адабиёт институти томонидан тайёрланиб, 1988 йилда нашр этилган бир жилдли китоб асосида юзага келди. Луғат босилиб чиққандан буён ўтган қарийб чорак аср мобайнида, шубҳасиз, ўзбек тилининг луғат таркибида турли ўзгаришлар рўй берди, қатор янги сўзлар, тушунча ва атамалар вужудга келди. Ўзбекистон мустақиллиги туфайли кўп байналмилал сўзларнинг ўрнини уларнинг ўзбекча муқобиллари эгаллади, сўз маънолари кенгайди, айримлари эскириб, истеъмолдан чиқди ёки бошқа сўзлар билан алмашинди. Янги нашрда саналган жиҳатларнинг ҳаммаси эътиборга олинди. Кўп ўринларда матнга аниқлик киритилди, янги маъноларга мисоллар ёрдамида изоҳ берилди.
Луғатга 50 мингдан зиёд сўз ва ибора киритилган. Луғат сўнгида ўзбек тили грамматикаси ҳақида маълумот илова қилинади.
«Qisqacha forscha-o‘zbekcha lug‘at»
(20 000 dan ortiq so‘z).
Lug‘atda hozirgi fors tilida mavjud bo‘lgan yigirma mingdan ortiqroq so‘z va atama o‘zbekcha muqobillari bilan birgalikda keltiriladi. Lug‘atda ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy leksika, shuningdek, keng qo‘llaniladigan ilmiy-texnik terminologiya o‘z aksini topadi. Undan turg‘un so‘z birikmalari va frazeologizmlar ham joy oladi.
«Qisqacha forscha-o‘zbekcha lug‘at» (20 000 dan ortiq so‘z) kitobi hajman 850 betni tashkil etuvchi lug‘at bo‘lib, bir necha o‘n yillardan buyon mamlakatimizda bunday keng qamrovli forscha-o‘zbekcha lug‘at nashr qilinmagani bois, ilmiy jamoatchilik va keng o‘quvchilar ommasi tomonidan katta qiziqish bilan qarshi olinadi, deb o‘ylaymiz.
«Yosh dehqon ensiklopedik lug‘ati»
Dehqonchilik va ziroat tabarruk, ulug‘ va fazilatli amaldir. Haqiqatan ham, xalqimizning rizq-u ro‘zi, nasibasi, avvalo, dasturxonlarimiz to‘kinligi, xonadonlarimizning fayz-u tarovati, to‘y-u tomoshalar – barcha-barchasi dalalarimizda zahmatkash dehqonlarimizning fidokorona mehnatiga, ular yetishtiradigan hosilning mo‘lligiga bog‘liq. Bu dovonlarni zabt etishda zamonaviy bilimga ega, tashabbuskor va faol, fidokor yoshlarning o‘rni beqiyos, ularning saflari yildan-yilga ko‘payib bormoqda. Qishloq xo‘jaligini yanada rivojlantirishda fundamental va qishloq xo‘jaligi fanlari yutuqlarini, ilg‘or amaliy tajribalarni joriy etishning ahamiyati beqiyosdir.
Deylik, qaysi ekinni qachon ekish, urug‘ni qanday chuqurlikka, ko‘chatni qanday qatorda va qanday oraliqda o‘tkazish, qachon sug‘orish, tovuqqa dondan tashqari yana nimalar berish, ekinga tushadigan zararkunanda hasharotlarga yoki kasalliklarga qarshi qaysi kimyoviy moddalarni qanday miqdorda qachon purkash kabi savollarga har kim ham har doim javob bera oladimi? Bunday savollarga javob topish, bunday bilimlarga ega bo‘lish uchun ko‘p o‘qish va kuzatish, amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazish kerak bo‘ladi. Shunday bilim beradigan manbalar esa yo‘q emas. Shulardan biri – o‘quvchilarimizga taqdim etilayotgan ushbu «Yosh dehqon ensiklopedik lug‘ati»dir. Uni boshqacha ifoda bilan «Yosh dehqonlar, yosh fermerlar maktabi» desa ham bo‘ladi.
«Yosh dehqon ensiklopedik lug‘ati»ga 300 ga yaqin maqola kiritilgan. O‘quvchilar bu maqolalar bilan tanishib, qishloq xo‘jaligi fanlari va qishloq xo‘jaligining asosiy tarmoqlari, agronomiya, seleksiya, genetika, o‘simlikshunoslik, o‘simliklar va hayvonlar fiziologiyasi, zootexnika va veterinariya, tuproqshunoslik, o‘simliklarni himoya qilish, qishloq xo‘jaligi mashinalari va boshqa ko‘plab sohalar to‘g‘risida ma’lumotlar olishadi. Kitobda berilgan 200 ga yaqin suratlar, sxemalar, xaritalar o‘quvchilar ilmiy tafakkurini yanada boyitishga xizmat qiladi.
«Алишер Навоий асарлари тилининг изоҳли луғати»га кирмай қолган сўз ва иборалар
Ушбу изоҳли луғат «Алишер Навоий асарлари тилининг тўрт жилдли изоҳли луғати»га кирмай қолган беш мингдан зиёд сўз ва ибораларни ўз ичига қамраб олган. Луғат Алишер Навоий асарларининг қўлёзма ва нашрлари асосида тузилган бўлиб, унда сўзларнинг изоҳи берилган. Луғатнинг асосий янгилиги сифатида шуни айтиш жоизки, Навоий ижодиётининг муҳим қирраси бўлган лексик хусусиятлар, хусусан, маъноси тушунилиши қийин янги аниқланган сўз ва иборалар таҳлил этилган. У XV аср ўзбек адабий тили меъёрларини акс эттиради. Шу маънода мазкур китоб нафақат изоҳли луғат, балки муҳим тадқиқот иши сифатида навоийшунос ва кенг китобхонларга Алишер Навоий меросини чуқур ўрганишда катта ёрдам беради. У мутахассислар учун тарихий, қиёсий-тарихий фонетика, лексика, грамматика ҳамда матншунослик-манбашунослик, тасаввуф бўйича керакли ашёвий далиллар, илмий маълумотлар беради.